Jak bezpiecznie pożyczyć pieniądze znajomym i rodzinie? Wzór umowy

Zdecydowałeś się pożyczyć pieniądze znajomemu lub krewnemu i chcesz mieć pewność ich odzyskania? Lepiej dobrze się przygotuj i zadbaj o najdrobniejsze szczegóły.

W tym artykule skupiam się na bezpiecznym udzielaniu pożyczki. W poprzednim tekście doradzam, jak podjąć decyzję, czy (i kiedy) warto pożyczyć pieniądze rodzinie lub znajomym? Jeśli go nie czytałeś, koniecznie nadrób zaległości, by nie zepsuć swoich relacji z bliskimi osobami.

Załóżmy, że poprzedni tekst masz już za sobą i jesteś w 100% pewny swojej decyzji. Pozostają nam, a raczej Wam, same formalności. Na początek wyjaśnię Ci te wszystkie straszne przepisy, a na końcu tekstu znajdziesz wzór umowy do pobrania.

DUPOCHRON: Pamiętaj, że wszystkie przepisy, kwoty oraz stopy referencyjne, które tu podaję, są aktualne w momencie publikacji artykułu. Z czasem mogą ulec zmianie, więc w razie potrzeby zweryfikuj ich aktualność.

Czym prawnie jest pożyczka?

Pożyczka to zwyczajna umowa dwóch stron:

• Pożyczkodawca – Strona dająca pożyczkę, wierzyciel.
• Pożyczkobiorca – Strona otrzymująca pożyczkę, dłużnik.

Strony umawiają się, na przekazanie przez pożyczkodawcę określonej ilości pieniędzy lub dóbr na rzecz pożyczkobiorcy. Pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić przedmiot umowy zgodnie z jej zapisami.

Umowa może zostać zawarta w formie ustnej, pisemnej lub jako akt notarialny. Każde rozwiązanie jest tak samo zobowiązujące, lecz różnią się możliwościami egzekwowania prawa.

Co powinna zawierać umowa pożyczki?

Choć sprawa jest poważna, umowa może być naprawdę krótka, wystarczy kilka podstawowych informacji:

• Strony umowy – Dane pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy.
• Przedmiot umowy – Ilość pieniędzy.
• Zobowiązanie spłaty pożyczki przez pożyczkobiorcę.
• Termin zwrotu – Określona data lub liczba dni od zawarcia umowy.

Dodatkowe informacje, które warto zawrzeć w umowie:

• Oprocentowanie – Jego wysokość oraz sposób naliczania.
• Sposób zwrotu – Przelew na konto lub płatność gotówką za potwierdzeniem.
• Terminarz spłat – Jeśli pożyczka ma być spłacana w ratach, a nie jednorazowo.
• Potwierdzenie przyjęcia środków – Jeżeli są dawane do ręki, to dzięki temu unikniesz argumentu, że nie zostały wypłacone.

Oprócz własnych ustaleń, a także na wypadek, gdy nie zostanie to ustalone w umowie obowiązują określone przepisy.

Kiedy dłużnik musi oddać pożyczkę?

Jeśli brak konkretnego terminu zwrotu, dłużnik ma 6 tygodni od wypowiedzenia przez pożyczkodawcę.

Kodeks Cywilny – Dziennik Ustaw 1964 Nr 16 poz. 93
Art. 723. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

Jakie jest maksymalne oprocentowanie pożyczki?

Maksymalne oprocentowanie pożyczki to dwukrotność odsetek ustawowych i 3,5%.

Kodeks Cywilny – Dziennik Ustaw 1964 Nr 16 poz. 93
Art. 359. §2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.
Art. 359. §2.[1] Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne).

2*(stopa referencyjna NBP + 3,5%)
Obecnie stopa referencyjna NBP wynosi 6%, co daje:
2*(6% + 3,5%) = 2*9,5% = 18%

Nawet jeżeli w umowie znajduje się zapis o wyższym oprocentowaniu, to nie ma on zastosowania. I nikogo nie skroisz na gruby procent, wyobrażając sobie, że jesteś z mafii. Na przykład, jeśli w umowie widnieje oprocentowanie na poziomie 25%, to pożyczkobiorca i tak zobowiązany jest do zapłaty tylko 18%.

Kodeks Cywilny – Dziennik Ustaw 1964 Nr 16 poz. 93
Art. 359. §2.[2] Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
Art. 359. §2.[3] Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.

Ile wynoszą odsetki za opóźnienie?

Jeśli jednak dłużnik ociąga się ze spłatą pożyczki, można go dodatkowo „naliczyć”. Nie, wtedy również nie jesteś gangsterem i nie możesz sobie wyobrażać wiecznie rosnącego długu i planować wycieczki do lasu.

Kodeks Cywilny – Dziennik Ustaw 1964 Nr 16 poz. 93
Art. 481. §1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Art. 481. §2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Art. 481. §2. [1] Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).
Art. 481. §2. [2] Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.

stopa referencyjna NBP + 5,5%
Obecnie stopa referencyjna NBP wynosi 6%, co daje:
6% + 5,5% = 11,5%

Jeżeli nie określono tego w umowie, to 11,5% jest minimalnym wymiarem kary, a maksymalnym 23% (dwukrotność 11,5%).

Maksymalne odsetki za opóźnienie wynoszą 23%, a maksymalne odsetki umowne to 18%. Można więc pobrać od dłużnika dodatkowe 5%.

Musisz natomiast pamiętać, że od zaległych odsetek nie można naliczać kolejnych odsetek.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 października 2001 r., sygn. akt III CKN 188/99, stwierdził, że jeżeli w treści umowy pożyczki pieniężnej zamieszczono postanowienie naruszające przewidziany w art. 482 § 1 K.c. zakaz, poprzez zastrzeżenie na rzecz pożyczkodawcy możliwości żądania odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek zwykłych, to taki zapis będzie nieważny. Nie powoduje to jednak z reguły nieważności samej umowy pożyczki.

Podatek od pożyczki

Pożyczki są objęte PCC, czyli podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Czasem podatek jest obowiązkowy, a czasem można go całkowicie uniknąć. Wszystko jest uzależnione kto, komu i ile pożycza.

Kiedy pożyczkobiorca płaci podatek?

Dziennik Ustaw 2000 Nr 86 poz. 959 o podatku od czynności cywilnoprawnych
Art. 1. 1. b) Podatkowi podlegają: umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku.
Art. 7. 1. 4) Stawki podatku wynoszą: od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego – 0,5%.
Art. 7. 5. 2) Stawka podatku wynosi 20%, jeżeli przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej: biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy.

Zajebiście to trudne prawda? No więc, co musisz wiedzieć w wielkim skrócie:

• Pożyczkobiorca płaci PCC, czyli 0,5% od kwoty pożyczki.
• Stosowną deklarację należy złożyć w ciągu 14 dni od podpisania umowy pożyczki – Nie od otrzymania środków! Nawet jeśli do wypłaty pieniędzy jeszcze nie doszło, nie ma to znaczenia z punktu widzenia prawa.
• Niezłożenie deklaracji, w razie kontroli wiąże się z podatkiem w wysokości 20%. Oczywiście plus odsetki.

Kiedy pożyczkodawca płaci podatek?

Jeśli pożyczka jest oprocentowana, to pożyczkodawca musi zapłacić podatek od zysków kapitałowych w wysokości 19%.

Dziennik Ustaw 1991 Nr 80 poz. 350 o podatku dochodowym od osób fizycznych
Art. 17. 1. 1) Za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się: odsetki od pożyczek
Art. 30a 1. 1) Od uzyskanych dochodów (przychodów) pobiera się 19% zryczałtowany podatek dochodowy: z odsetek od pożyczek, z wyjątkiem, gdy udzielanie pożyczek jest przedmiotem działalności gospodarczej.

Zakładając, że pożyczasz 1.000 zł, a odsetki to 100 zł. Płacisz 19% od 100 zł (zysku). Podatek wyniesie więc 19 zł, co musisz samodzielnie rozliczyć w PIT.

Kiedy i jak można uniknąć podatku od pożyczki?

Wiem, że na to czekałeś najbardziej. Kręci Cię ta cała mafia, wyłudzenia, pościgi, strzelaniny… Ale ja nie jestem reżyserem kina akcji, żeby dawać Ci żyłkę emocji. Wszystko robimy legalnie.

Dziennik Ustaw 2000 Nr 86 poz. 959 o podatku od czynności cywilnoprawnych
Art. 9. 10. b) Zwalnia się od podatku następujące czynności cywilnoprawne: pożyczki udzielane: w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2018 r. poz. 644, 1629, 2073 i 2215), w wysokości przekraczającej kwotę, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, pod warunkiem:
– złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego,
– udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.

Jeśli nie spełni się warunków udokumentowania pożyczki, tu również stosowany jest podatek PCC 20% wobec osoby biorącej pożyczkę. Oczywiście zapłacisz grzecznie z odsetkami, albo dojadą Cię chłopaki ze skarbówki.

Dziennik Ustaw 2000 Nr 86 poz. 959 o podatku od czynności cywilnoprawnych
Art. 7. 5. 2) Stawka podatku wynosi 20%, jeżeli przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej: biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b, powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy.

Umowa pożyczki jest zwolniona z PCC, m. in. w przypadku, gdy:

1. Zawarta jest między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej i jej wysokość nie przekracza kwoty wolnej od podatku od spadków i darowizn, określonej dla tej grupy podatkowej, czyli 36.120 zł. Obowiązuje zasada sumowania wszystkich pożyczek od tej samej osoby z ostatniego roku i 5 lat poprzedzających ten rok.

Do I grupy podatkowej zalicza się: małżonka, rodziców, dziadków, pradziadków, dzieci, wnuki, prawnuki, pasierba, ojczyma, macochę, rodzeństwo, teściów, zięcia, synową oraz inne osoby uważane za zstępnych albo wstępnych w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn – wymienione niżej.

2. Zawarta jest między osobami z najbliższej rodziny i jej przedmiotem są środki pieniężne w wysokości przekraczającej kwotę wolną od podatku (36.120 zł, liczoną jak wyżej), jeżeli pożyczkobiorca spełni łącznie warunki:
   • W nieprzekraczalnym terminie 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki złoży właściwemu organowi podatkowemu deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3).
   • Udokumentuje otrzymanie pieniędzy na swój rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

3. Kwota lub wartość pożyczki od osoby spoza I grupy podatkowej nie przekracza 1.000 zł.
4. Zawarta jest między wspólnikiem (akcjonariuszem) a spółką kapitałową.
5. W przypadku umowy pożyczki zawartej między osobami najbliższymi, warunek złożenia deklaracji nie dotyczy przypadku, gdy umowa jest zawarta w formie aktu notarialnego, przy czym należy spełnić warunek udokumentowania otrzymania pieniędzy w sposób określony w ustawie (jak wyżej).
6. Ze zwolnienia od PCC umowy pożyczki środków pieniężnych zawartej między osobami najbliższymi korzystają: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (pradziadkowie, dziadkowie, rodzice), rodzeństwo, pasierb, ojczym, macocha, a także inne osoby uważane za zstępnych i wstępnych, w rozumieniu ustawy od spadków i darowizn – jeżeli spełnią łącznie wyżej wymienione warunki.

Za zstępnych uważa się również przysposobionych i ich zstępnych oraz osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

Za wstępnych uważa się także odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, a za rodziców uważa się również przysposabiających.

Dodatkową możliwością uniknięcia opodatkowania jest pożyczka udzielona przez grupę 0 – czyli małżonka, rodzeństwo, zstępnych (syn, córka, wnuki, prawnuki), wstępnych (matka, ojciec, dziadkowie), pasierbów, ojczyma lub macochę. To węższe grono osób niż pierwsza grupa, o której wspominam wyżej. Odpadają tu teściowie, zięć i synowa.

Taka pożyczka jest zwolniona z podatku niezależnie od jej wysokości. Niezbędnymi do spełnienia warunkami są:

• Złożenie deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni.
• Udokumentowanie otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy przez pożyczkobiorcę.
• Warto też w tytule przelewu wyraźnie zaznaczyć, że jest to pożyczka. W takim wypadku urząd skarbowy nie będzie mógł zakwestionować dowodu.

Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych
Art. 9. 10. b) Zwalnia się od podatku następujące czynności cywilnoprawne: pożyczki udzielane: w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w wysokości przekraczającej kwotę, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, pod warunkiem:
– złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności,
– udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Art. 9. 10. c) Zwalnia się od podatku następujące czynności cywilnoprawne: pożyczki udzielane: na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach podatku od spadków i darowizn.

Pożyczka dalszej rodzinie bez podatku

Jeśli pożyczamy pieniądze osobie spoza pierwszej grupy (np. wujkowi) istnieje jeszcze jedna możliwość. Pożyczki nie są opodatkowane, o ile nie przekraczają 1.000 zł.

Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych
Art. 9. 10. d) Zwalnia się od podatku następujące czynności cywilnoprawne: pożyczki udzielane: na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w lit. b i c, jeżeli kwota lub wartość pożyczki nie przekracza 1.000 zł.

Pożyczka na umowę ustną

Często nie chcąc wyjść na nieufnego wobec znajomych lub rodziny, pożyczamy „na gębę”. Znamy się tyle lat, na pewno wszystko będzie dobrze. Może i będzie, a może nie. Umowa bez formy pisemnej może zostać w sądzie potwierdzona zeznaniami świadków, ale tylko do wysokości 1.000 zł.

Kodeks Cywilny – Dziennik Ustaw 1964 Nr 16 poz. 93
Art.720. §2. Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej.

Możesz mieć duży problem z powołaniem świadków jeżeli nie zadbasz o umowę lub inne potwierdzenie, np. pokwitowanie odbioru pieniędzy. Nie będę się tu jednak skupiał na egzekwowaniu długów.

Zdecydowanie polecam za każdym razem używać umowy pisemnej. Wzór do pobrania poniżej. W kolejnym artykule opisuję formy zabezpieczenia pożyczki, bo jest tego za dużo jak na jeden tekst.

Nad poprawnością i zgodnością materiału z przepisami czuwała reprezentująca mnie adwokat Anna Dopart-Kielak, która o prawie mówi ludzkim głosem. Możecie znaleźć ją na stronie dopart.com.pl. Serdecznie polecam!